شاه عباس؛ طراح صدور شناسنامه برای اراذل و اوباش - پرسینا بلاگ

چهارشنبه هفته قبل بود که خبر مربوط به شروع شناسنامه دارکردن اراذل و اوباش، توسط مقامات انتظامی کشور منتشر شد؛ اقدامی که می تواند نقش مهمی در کنترل وقوع جرم در ایران داشته باشد.

هنگامی که متن خبر را می خواندم، ناخودآگاه به یاد گزارش هایی افتادم که در سفرنامه گردشگران اروپایی و خاطرات آن ها در مسافرت به ایرانِ عهد شاه عباس صفوی خوانده ام؛ دورانی که از سال 965 شروع شد و تا سال 1007 خورشیدی ادامه پیدا کرد و چیزی حدود 430 سال از روزگار آن می گذرد.

پیترو دلاواله، گردشگر ایتالیایی که در حدود سال 1617 میلادی (996 خورشیدی) به ایران آمده است، در این باره می نویسد: در ایران برخلاف خاک عثمانی، سارقی و راهزنی نمی گردد. مردم در شهر ها و کاروان ها در جاده ها، در کمال امنیت هستند؛ یا آنتونیو دوگوآ، دیپلمات اسپانیایی که در سال 1603 میلادی (982 خورشیدی) برای مذاکره با مقامات ایرانی به کشور ما سفر کرد، در یادداشت های خود آورده است: [شاه عباس]دشمن جان سارقان و اوباش است و آن ها را به سختی مجازات می نماید.

به طوری که اکنون در کشور او سارق خیلی کم است و اوباش جرئت اظهار وجود ندارند. در هیچ کشوری مردم نمی توانند چنان که در ایران ممکن است، در آسودگی و امنیت زندگی نمایند. پرسشی که این جا قابل طرح است، حول الگوی فرمانروای صفوی برای مهار سارقان و اراذل دور می زند؛ آیا شاه عباس برای این کار از مدل خاصی استفاده می کرد؟ کوشیده ام تا با نگاهی به بعضی متون تاریخی، در این مختصر، به پاسخی در این زمینه دست پیدا کنم.

شاه عباس و معضلی به نام ناامنی

شاه عباس، فرمانروایی تاجرپیشه بود و بیش از هرکسی می دانست که اگر مملکتش امنیت نداشته باشد، کار تجارت لنگ می ماند و امور کشور نمی گذرد. صرف نظر از قرارداد هایی که او برای اخذ فناوری های نوین نظامی با اروپایی ها منعقد کرد، وجه قالب روابط حکومت ایران در این دوره با اروپایی ها، بازرگانی بود.

به همین دلیل، تکیه شاه بر ایجاد امنیت در شهر ها و راه ها، به یکی از نخستین اقدامات او، پس از تسلط بر امور تبدیل شد. شرایط بغرنج ایران در دوره سلطان محمد خدابنده، پدر شاه عباس، شرایط امنیت را به شدت مختل نموده بود.

در شهرها، اراذل و اوباش هر کدام محله ای برای خود داشتند و از هیچ جنایت و ستمی به مردم فروگذار نبودند. فقدان نظم و ثبات در حکومت، طی این دوره، سطح جرایم را در مناطق مسکونی و جاده های تجاری، به طرز معناداری بالا برد. شاه عباس می دانست که برچیدن بساط دشمنان امنیت کشور، قاطعیت و انتظام می خواهد.

الگوی شناسنامه دار کردن مجرمان

او برای نخستین بار کوشید تا با شناسنامه دار کردن الواط و اراذل شهر ها و سرکردگان راهزنان جاده ها، به مدیریت امنیت در کشور مبادرت ورزد.

طبق گزارش اسکندربیگ منشی در کتاب مشهور عالم آرای عباسی، [شاه عباس]در بدایت (ابتدای) حال متوجه دفع این اختلال شد و تحقیق کرد که در هر ولایتی، قاطعان طریق و اراذل شوارع (خیابان ها) چه جماعتند [؟] شاه صفوی با دقت و وسواس فراوان از حاکمان ولایات، فهرست و مشخصات افراد شرور را طلب می کرد.

به این ترتیب، در بایگانی سلطنتی او، پرونده هایی قطور درباره نام و نشان این افراد تشکیل شد؛ پرونده هایی که متاسفانه در کنار دیگر اسناد مهم دولتی، پس از اشغال اصفهان توسط افغان ها، به زاینده رود ریخته شد و ازبین رفت.

شاه عباس برای سرعت بخشیدن به کنترل اوضاع، طرحی دیگر را هم، برای جلوگیری از گردن کلفتی اراذل شهر ها و تاراندن راهزنان جاده ها تدارک دید و آن، واگذاری برقراری امنیت یک منطقه به مردم همان ناحیه بود. فی المثل، حاکم و مردم کاشان، موظف به حراست و پاسداری از امنیت شهر خودشان و راه های اطراف آن بودند.

جالب این که اگر در راستا های تجاری اطراف روستا یا شهری، راهزنی اتفاق می افتاد، حاکم و مردم آن شهر موظف به پرداخت خسارت می شدند.

واحد اطلاعات و عملیات شاه عباس!

فرمانروای صفوی پس از تهیه فهرست، ابتکار دیگری هم به خرج داد؛ طبق گزارش میرزابیگ جُنابدی در روضه الصفویه، شاه عباس دستور داده بود تا گزارش هایی به صورت ماهانه، از فعالیت های این بزهکاران شناسنامه دار به پایتخت ارسال گردد و اگر، در آن ها به رفتاری برخورد می کرد که ممکن بود در آینده خللی در امنیت ایجاد کند، فوری واکنش نشان می داد و شرارت را در نطفه خفه می کرد.

مجازات هایی که او برای راهزنی و شرارت در نظر می گرفت، بسیار خوفناک بود؛ از گچ دریافت قطاع الطریق در کنار جاده ها تا بر چهارپا نشاندن و گرداندن آن ها در شهر ها و سپس اجرای فرمان اعدام با فجیع ترین شکل ممکن در ملأعام. اسکندربیگ در ادامه گزارش خود در عالم آرای عباسی آورده است:

همت بر افناء و اعدام این طبقه گماشت و در اندک زمان، بیشتر سرداران این گروه را بِحُسن سعی و تدبیر به دست آورد و این معنی موجب امنیت طرق و شوارع گشت. جلال الدین محمد منجم یزدی که عمری را در دربار شاه عباس به سر رساند، در کتاب تاریخ عباسی، مشهور به روزنامه ملا جلال منجم، ضمن آنالیز وقایع سال 1020 هـ. ق (990 خورشیدی)، موضوع به دام انداختن یکی از افراد شرور و معروف مناطق مرکزی ایران، مشهور به خرگوش را بر اساس گزارش هایی که به دست شاه عباس رسیده بود، به تفصیل نقل می نماید.

جالب این جاست که فرمانروای صفوی، به دلیل حافظه فوق العاده اش، بسیاری از این افراد ناراحت را به اسم می شناخت و رسمشان را می دانست. به این ترتیب، شناسنامه دارکردن مجرمان و افراد شرور، گامی مؤثر در راستای برقراری امنیت در شهر ها و جاده ها بود و توانست حفره های امنیتی پیش روی شاه عباس را به نحو مؤثری از بین ببرد.

منبع: روزنامه خراسان

یومی بلاگ: یومی بلاگ | آرشیو خبری و مقالات متنوع وب